Κριτική παρουσίαση του Λάσκαρη Π. Ζαράρη για την ποιητική συλλογή: «Φυλαχτό» της Κατερίνας Δ. Βεργετάκη, Ήρα Εκδοτική, 2014.

   Το καλοκαίρι κυκλοφόρησε η ποιητική συλλογή: «Φυλαχτό» της Κατερίνας Δ. Βεργετάκη, μιας νέας ποιήτριας που όμως δείχνει ότι έχει έμφυτη την ποίηση, στοιχείο πιθανώς κληρονομημένο από τον τόπο καταγωγής της την Κρήτη, όπου η παραδοσιακή στιχοπλοκή των «μαντινάδων» (των ομοιοκατάληκτων δίστιχων) αποτελεί καθημερινό τρόπο έκφρασης και σχολιασμού ανθρώπινων καταστάσεων τών κατοίκων του νησιού.

   Αισθάνομαι την ανάγκη να διατυπώσω τις απόψεις μου για την μέχρι τότε άγνωστη ποιήτρια, που υπέβαλλε το έτος 2013 στον 3^ο Διεθνή Λογοτεχνικό Διαγωνισμό της Πολιτιστικής Εταιρείας «Διοτίμα & Μούσες», το ποίημά της με τίτλο: «Σταγόνες Έρωτα». Ως μέλος της κριτικής επιτροπής του διαγωνισμού, ήταν το μοναδικό που βαθμολόγησα με άριστα, για τον απλούστατο λόγο, ότι παρόλο που το ποίημα χαρακτηριζόταν από μια τεχνική ομοιοκαταληξία, η λυρικότητα και η φυσικότητα του στίχου σε κέρδιζε αμέσως. Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης, ένιωθες πως ανοιγότανε μπροστά σου ένα πανέμορφο τοπίο, κυρίως ψυχικό τοπίο, χωρίς καμία προσπάθεια εντυπωσιασμού, αλλά με την ομορφιά και την πληρότητα που η απλότητα ξέρει ν’ αποτυπώνει όταν ο δημιουργός έχει ταλέντο και δίνει μεγάλη σημασία στη μουσικότητα του στίχου. Να το πω μεταφορικά, μου φάνηκε πως αντίκριζα μια όαση μέσα στη γενική έρημο του ελεύθερου στίχου, εννοώντας βέβαια όχι τον εκλεπτυσμένο ελεύθερο στίχο αλλά εκείνα τα νεφελώδη ποιητικά αποκυήματα στα οποία μάς έχουν συνηθίσει τα τελευταία χρόνια οι σύγχρονοι ποιητές. Σας παρουσιάζω εδώ τις τρεις πρώτες στροφές από το ποίημα που ανέφερα προηγουμένως).

Να ’ταν οι στάλες της βροχής, σταγόνες Έρωτα

κι άνυδρο χώμα το κορμί μου να το γράνουν

και να ανθίσει της καρδιάς το καταχείμωνο

αυτό που δέντρο της αγάπης ονομάζουν.

Να ’ταν οι στάλες της βροχής, σταγόνες Έρωτα

κι εγώ να γίνω το δικό σ’ ουράνιο τόξο

κι όσα του νου σου συναντήσω γκρίζα σύννεφα

να καταφέρω με το χρώμα μου, να διώξω.

Να ’ταν οι στάλες της βροχής, σταγόνες Έρωτα

κι εγώ πετρόχτιστη να ήμουνα μια κρήνη

σ ’ενός βουνού την κορυφή νερό να στάλαζα

κι εσύ διαβάτης διψασμένος να το πίνει. 

   Η ποιήτρια που τραγουδά τον έρωτα με ρομαντική διάθεση, αργότερα θα αναρωτηθεί στο ελευθερόστιχο ποίημα: «Τι θα πει Έρωτας;»:

Ποιος δεν αναρωτήθηκε στο πέρασμα των χρόνων

τι θα πει Έρωτας;

Ποιος δεν προσπάθησε άδοξα εξήγηση να δώσει;

Αλήθεια, εσύ ξέρεις τι θα πει Έρωτας;

(Αποκαλύπτεται η αδυναμία -η δική της και όλων- να δώσουν έναν ικανοποιητικό και πλήρη ορισμό για τον Έρωτα, μονάχα μερικές ενδείξεις μπορούμε να εκφράσουμε αυτής της ευλογίας ή της αρρώστιας, όπως το πάρει κανείς, «η μία όψη του νομίσματος» γράφει εκείνη).

   Στην έβδομη ενότητα του βιβλίου, στο ποίημα: «Ποιητικό αίτιο», επιλέγω το πέμπτο τετράστιχο, το οποίο και δίνει το δυνατό στίγμα της ποιήτριας όταν μιλάει για τους προσανατολισμούς των ποιητών και τα υλικά που μεταχειρίζονται συνήθως:

Στα φύλλα ψάχνουν πράσινο στα δέντρα και στα φύλλα

αιτία ψάχνουν για να βρουν στο πράσινο αιτία

στ’ ανθάκια μύρο αναζητούν ροδόσταμο στ’ ανθάκια

μαγεία να ’χει ο στίχος τους κι η ρίμα τους μαγεία.

   Αναμφίβολα, θέλει μεγάλη τόλμη για να αναμετρηθείς με το παρελθόν, να το αντικρίσεις κατάματα, να μην το φοβηθείς, δασκάλους κάνοντας όλους τους επιφανείς ποιητές, που έγραψαν σε διάφορες ποιητικές φόρμες, και να προσπαθήσεις να τους φτάσεις… Να τους φτάσεις ίσως φαντάζει ακατόρθωτο, όμως να σταθείς αξιοπρεπώς με την ποίησή σου προσπαθώντας να τη βελτιώσεις αφού σου δόθηκε η εύνοια του Θεού ν’ ακολουθείς αυτό το μονοπάτι, δεν φαντάζει και τόσο απίθανο!

   Αυτό ακριβώς κάνει η Κατερίνα Βεργετάκη, αψηφά τους κανόνες της λογικής, όπως πρέπει να κάνει κάθε ονειροπόλος ποιητής, πιστεύω. Παράλληλα, καταφέρνει να δώσει υπέροχα αποτελέσματα εξασκούμενη στους κανόνες της ποιητικής τέχνης στις εννιά ενότητες της ποιητικής της συλλογής, αγωνιζόμενη να τους αφομοιώσει και να βαδίσει στους ασφαλείς και σίγουρους δρόμους της επιτυχίας. Αρχίζει με το πιο δύσκολο στιχουργικό είδος, το κομψοτέχνημα του ποιητικού λόγου -κατά την άποψή μου- το σονέτο ή δεκατετράστιχο, που δημιουργεί πολλές απαιτήσεις στον δημιουργό από πλευράς τεχνικής και ως γνωστόν τελειοποίησε ο Λορέντζος Μαβίλης και επιδόθηκαν σε αυτό με θαυμάσια αποτελέσματα ο Παλαμάς και ο Γρυπάρης. Η παράδοση ξεκίνησε αρκετούς αιώνες πριν, το 1436, όταν ο Ιταλός Cyriaco de Pizzikoli έγραψε το πρώτο σονέτο στα Ελληνικά. Υπάρχουν σύγχρονοι ποιητές που διατείνονται ότι γράφουν σονέτα, αλλά δεν ακολουθούν πιστά τους κανόνες του είδους και μπορεί κανείς να πει με σιγουριά ότι γράφουν δεκατετράστιχα, χωρίς όμως να είναι και σονέτα.

   Επιλέγω να σας παρουσιάσω εδώ τη δεύτερη στροφή (τετράστιχη) από το σονέτο της ποιήτριας: «Σκέψεις» και την τέταρτη στροφή (τρίστιχη) από το σονέτο: «Ταξίδια ονείρου»:

Εικόνες μιας άλλης ζωής μου θυμίζουν

που ’χουν γίνει της χαράς λαθρεπιβάτες,

σκέψεις, στ’ άλογα του νου μου, αναβάτες

τις ευαίσθητες χορδές της ψυχής μου, αγγίζουν.

Έχτιζα στην ακρογιαλιά με άμμο και κοχύλια

κάστρα κι ιππότες να φρουρούν όλα τα όνειρά μου

κι ένα χαμόγελο αγνό απλώνονταν στα χείλια.

(Αρμονία, πλούσια ομοιοκαταληξία, χωρίς παραγεμίσματα, με ολοκληρωμένο νόημα και τέλεια διατυπωμένο).

Σπορά ονείρων (Οχτάβα)

Φύτεψα σε μια γλάστρα

όνειρά μου για ν’ ανθίσουν

κι απ’ της νύχτας όλα τ’ άστρα

ζήτησα να τα φωτίσουν

κι άπειρα ωραία κάστρα

γύρω τους κι αυτά να χτίσουν

να ’ναι φύλακες κι ιππότες

των ονείρων μου στρατιώτες.

(Η ποιήτρια συνδυάζει την πιο τεχνική και κλασσική οχτάβα, την ονομαζόμενη «οχτάβα του Σολωμού», όπου οι πρώτοι έξι στίχοι ομοιοκαταληκτούν πλεχτά, ενώ οι δύο τελευταίοι ζευγαρωτά).

Ραγισμένος καθρέφτης

Στον ραγισμένο της ψυχής μου τον καθρέφτη

θωρώ σημάδια κι αυλακιές του ψεύτη χρόνου

και δύο δάκρυα κυλούνε παραπόνου

που άφησε άπιαστο η καρδιά τούτο τον κλέφτη.

(Η πρώτη στροφή του ποιήματος, με θέμα τη φθορά που προκαλεί ο χρόνος και στο πιο όμορφο πρόσωπο και στην πιο ανθεκτική ψυχή).

Μια ζωγραφιά

Ζωγράφισα πουλιά να πετούν στον αέρα

και στο πάρκο παιδιά να παίζουν ανέμελα

ζωγράφισα πάλι με χρώμα τη μέρα

κι άλλαξα έτσι τον κόσμο συθέμελα.

(Η τελευταία στροφή του ποιήματος όπου βλέπουμε μπροστά στα μάτια μας ν’ αλλάζει ο κόσμος με μια ζωγραφιά. Στοχαζόμαστε ευεργετικά ότι τελικά η ευαισθησία είναι το πρώτο σκαλί για να γίνει ο κόσμος πιο ανθρώπινος).

Εικόνισμα

Πάλι οι σκέψεις πλέκουνε του νου μου το γαϊτάνι

κι έχει με ξόμπλια ο λογισμός χρυσό ’φαντό υφάνει.

Μοιάζεις σε τούτο το ’φαντό μ’ εικόνισμα Αγίου

κι εγώ πιστός που προσκυνά και δούλος του Κυρίου.

(Οι τέσσερις πρώτοι στίχοι από το ομώνυμο ποίημα, γραμμένο στο Κρητικό ιδίωμα).

   Τα ποιήματα που έχει γράψει η Κατερίνα Βεργετάκη σε ελεύθερο στίχο, ξεχωρίζουν για τη μουσικότητα τους, πλημμυρίζουν από αρμονία και ομολογουμένως δεν αποτελούν σκόρπιες σκέψεις και εικόνες που συμπλέκονται χωρίς να τις κατευθύνει ένας οργανωτικός νους.

Κύματα συναισθημάτων

Τούτα τα κύματα βαθιά εγκαύματα

κι η αλμύρα τους, τα ποτίζει

ένας γλυκός αβάσταχτος πόνος

πάνω στην αλισάχνη που χάραξαν

των συναισθημάτων τα κύματα.

Τα κύματα τούτα,

τα λάτρεψα όλα

κι ευχήθηκα στην άμπωτη

μα και στην πλημμυρίδα

να τα κρατήσουν ατίθασα… να τα μεγαλώσουν

κι ας κατακλύζουν την ψυχή μου.

(Οι τελευταίοι στίχοι από το ποίημα που δεν χωρίζεται σε στροφές κι αντανακλά τον παλμό της ζωής και την επιθυμία της ποιήτριας να βιώσει όλες τις καταστάσεις και τα συναισθήματα, είτε χαροποιούν είτε θλίβουν, είναι όμως απαραίτητα για μια ουσιαστική ανθρώπινη προσέγγιση και συνιστούν την πεμπτουσία της ατομικής ύπαρξης).

   Στο τέλος αυτής της πολυσύνθετης ποιητικής συλλογής, η ποιήτρια μάς παρουσιάζει μια δικής της έμπνευσης ποιητική μορφή, το «μυθο-ποίημα», με μέτρο και ομοιοκαταληξία που ποικίλλουν, ώστε να γίνεται εύκολη η απομνημόνευση ενός μύθου από τα παιδιά. Το ποίημα με την αντίστοιχη ποιητική μορφή και με τίτλο: «Ο μύθος της Αμαρυλλίδας», εκτείνεται σε πέντε σελίδες του βιβλίου και η θετική του επίδραση πρέπει να εκτιμηθεί σε σχέση με τους διδαχτικούς σκοπούς για τους οποίους συγγράφηκε.

   Εν κατακλείδι, το συμπέρασμα που εξήγαγα από την περιήγησή μου στα ποιητικά μονοπάτια της Κατερίνας Βεργετάκης, είναι ότι η ποιήτρια έχει προοπτικές εξέλιξης και γόνιμης προσφοράς στη σύγχρονη Ελληνική ποίηση. Αδιάψευστος μάρτυρας της ποιητικής της καθιέρωσης, ασφαλώς θα είναι ο χρόνος, που -όπως φαίνεται- στην περίπτωσή της, άρχισε να εμφανίζει το φιλικό του πρόσωπο, εκείνο που μεστώνει τους ποιητικούς συλλογισμούς και κρατάει «Φυλαχτό» στην ψυχή και στην καρδιά:

Στο νου μου ανθίζεις και ριζώνεις στην καρδιά

σκέψη παράλογη του νου, τρελή μου σκέψη

κρατάς του ονείρου τ’ αλαβάστρινα κλειδιά

το νάμα της ψυχής μου μην ποτέ στερέψει.

(Ποίημα μελοποιημένο από τον διεθνούς φήμης μουσικοσυνθέτη, κ. Γιώργο Φουντούλη).

06/09/2014

Λάσκαρης Π. Ζαράρης