Κριτική Παρουσίαση του παιδικού βιβλίου της Γιώτας Κούγιαλη: «Παραμύθι με ωραίο τέλος», Εικονογράφηση: Σπύρος Γούσης, σελ. 122, Εκδόσεις Καστανιώτης, Αθήνα 1997.

   Η Γιώτα Κούγιαλη, η γνωστή συγγραφέας παιδικών βιβλίων, που γεννήθηκε στο Προμύρι Μαγνησίας και εργάζεται στο Παιδαγωγικό Τμήμα του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας στο Βόλο, εξέδωσε το 1997 το παρόν παραμύθι στις εκδόσεις Καστανιώτη, μετά από έξι βιβλία της που προηγήθηκαν στις εκδόσεις Καστούμη.

   Έξι όμορφα και αλληλένδετα παραμύθια συμπεριλαμβάνονται σε αυτό το βιβλίο, όπου τον τίτλο του δανείζεται από το έκτο και τελευταίο παραμύθι με τίτλο: «Παραμύθι με ωραίο τέλος». Αν και η επιλογή του τίτλου δηλώνει κάποια υπερβολή, αφού θα ήταν περιττό να αναφέρουμε ότι ένα παραμύθι δε θα μπορούσε παρά να έχει ωραίο τέλος, συνηθισμένο χαρακτηριστικό άλλωστε και κοινός τόπος γενικά των παραμυθιών το happy end. Και είναι αυτή ακριβώς η φράση που ακούγεται από το στόμα κυρίως της γιαγιάς και του παππού, κλείνοντας με τον ίδιο τρόπο οποιοδήποτε παραμύθι: «Και έζησαν αυτοί καλά κι εμείς καλύτερα».

   Η συγγραφέας καταφέρνει κατά τον καλύτερο τρόπο να γονιμοποιήσει στις παιδικές ψυχές τον σπόρο της αλήθειας, μια αλήθεια που αναμεμιγμένη με τον μύθο στοχεύει στην παιδική διαίσθηση και στο ξεχώρισμα του καλού και του κακού. Απευθύνεται στην αντιληπτικότητα των παιδιών της ηλικίας άνω των οκτώ ετών και συντελεί με τα γραφόμενά της -με την μαγεία της απλότητας και τη διαύγεια της γραφής της- να γίνει σιγά σιγά ο κόσμος του παραμυθιού, προσωπικός και οικείος χώρος του παιδιού. Έτσι υφαίνει τον ιστό μιας καλά δομημένης ιστορίας όπου το πρώτο παραμύθι λειτουργεί ως εισαγωγή του βιβλίου πριν ξεκινήσει ο κύκλος των επόμενων παραμυθιών.

   Πιο αναλυτικά, αποτελεί πρωτότυπη και ευφυής σύλληψη ότι η ιστορία διαμορφώνεται γύρω από μία παράξενη και αλλόκοτη γυναίκα, την Σαλιγκάρω, όπως πολύ έξυπνα τής  έδωσαν το παρατσούκλι τα δύο αδέλφια της οικογένειας: η Άννα και ο Νικόλας, που στη φαντασία τους αποκτά διαστάσεις υπερφυσικού όντος. Βέβαια, μετά την επίσκεψή της στο σπίτι των παιδιών, αποκαλύπτεται πως η κυρία Σαλιγκάρω -που την λένε μάλιστα κυρία Ζωζώ- δεν είναι παρά μια ιδιόμορφη και απελπισμένη συγγραφέας που ενώ έχει βρει τον τίτλο του παραμυθιού της: «Η ιπτάμενη σιδερώστρα», δεν της κατεβαίνει στο κεφάλι η παραμικρή ιδέα και προσπαθεί ν’ αντλήσει έμπνευση έχοντας υιοθετήσει παράξενες συνήθειες στη ζωή της, όπως το να πετάει συνεχώς σιδερώστρες από το παράθυρο του σπιτιού της και να φυτεύει μαχαιροπίρουνα στις γλάστρες της αυλής της. Μα εδώ όλα τα μέλη τής οικογένειας -μεγάλοι και μικροί- αναλαμβάνουν μια σημαντική αποστολή, να βοηθήσουν την κυρία «Σαλιγκάρω» να «σκαρώσει» το δικό της παραμύθι.

   Με αυτόν τον τρόπο, η Γιώτα Κούγιαλη, μας δίνει ευχάριστες στιγμές και κρατάει αμείωτο το ενδιαφέρον των μικρών αναγνωστών, καθώς μπροστά στα μάτια τους ξεδιπλώνεται και γίνεται κατανοητή ολόκληρη η διαδικασία της γέννησης ενός παραμυθιού, από την έμπνευση μέχρι την αφήγησή του και την αποτύπωσή του. Παράλληλα, κάθε αφηγητής ανάλογα με την ηλικία του και τα βιώματά του έχει να παρουσιάσει κι ένα διαφορετικό είδος παραμυθιού, γεγονός που αποτελεί και έναν διαρκή διάλογο σχετικά με το ευρύ θεματικό πεδίο του παραμυθιού και τις επιμέρους λεπτομέρειές του. Πρώτη η γιαγιά δημιουργεί ένα παραμύθι για την αγάπη, τη γνώση και τη δύναμη, το οποίο άνετα θα μπορούσαμε να το κατατάξουμε στους θησαυρούς που η λαϊκή σοφία έχει δώσει, βασιζόμενη στην παράδοση, όπου οι ανθρώπινες αρετές (φρόνηση, αγάπη), τα φυσικά στοιχεία (φεγγάρι) πρωταγωνιστούν σε μια πλοκή με σαφείς διδαχτικούς και παιδαγωγικούς στόχους, με χαριτωμένη όμως και ανάλαφρη γραφή, που δεν κουράζει καθόλου. Αλλά και για τον πρόσθετο λόγο ότι τα αντικείμενα αποκτούν εξωπραγματικές ιδιότητες και βοηθούν στην επίτευξη των καλών σκοπών, όπως το σκουπόξυλο της μάγισσας Φροξιφρούς. Δεύτερη στη σειρά η μαμά, θα αφηγηθεί μια ιστορία που αντιπροσωπεύει τη σύγχρονη και μοντέρνα πτυχή του παραμυθιού. Θα ακολουθήσει η αφήγηση του μπαμπά των παιδιών που κατάφερε να «παντρέψει μ’ επιτυχία το σύγχρονο και λαϊκό παραμύθι», όπως περιγράφει χαρακτηριστικά η συγγραφέας.

   Θα παρουσιάσω εδώ ένα απολαυστικό δείγμα γραφής της Γιώτας Κούγιαλη, της ζωντανής, φρέσκιας και δροσερής αφήγησής της διά στόματος των παιδιών της οικογένειας, από τη σελίδα 76 του βιβλίου. Στο παραμύθι που «σκαρώνουν» τα παιδιά, έχει ενεργό ρόλο η σιδερώστρα της κυρίας Ζωζώς, η οποία μεταφέρει τα παιδιά στο διάστημα:

   «Σκέφτηκαν το ένα, σκέφτηκαν το άλλο, τίποτα δεν τους άρεσε, ώσπου στο τέλος άστραψε στο μυαλό τους μια λαμπρή ιδέα. Έδεσαν με προσκοπικό κόμπο τις ασημένιες τρίχες λιονταριού και στο τέλος τις στερέωσαν με προσοχή στο ατσάλινο αγκίστρι του Μάρκο Πόλο.

   Έτσι έφτιαξαν μια ωραιότατη πετονιά, που όμοιά της δεν ξανάγινε, και άρχισαν να ψαρεύουν κομήτες. Σημάδευαν μόνο εκείνους που δεν έβγαζαν φλόγες και κατευθύνονταν προς το αστέρι τους».

   Τελευταία στη σειρά η «Σαλιγκάρω», θα αφηγηθεί το δικό της παραμύθι, που ήταν φυσικό επακόλουθο να εμπνευστεί, μετά από τόσα παραμύθια που ακούστηκαν. Όμως τα καταφέρνει πολύ καλά, δίνοντας μια παραστατική αφήγηση όπου πρωταγωνιστεί η «Ρύπανση» και η «Υπεριώδης Ακτινοβολία», συνδυασμένη με ποικίλα οικολογικά μηνύματα, προβληματισμό κι ευαισθητοποίηση για την προστασία του περιβάλλοντος από τις τερατώδεις συνέπειες της άναρχης τεχνολογικής ανάπτυξης.          

   Συμπερασματικά, μπορούμε να φανταστούμε τη χροιά της φωνής κάθε αφηγητή: του παππού, της γιαγιάς, της μαμάς, του μπαμπά, των παιδιών και της κυρίας Ζωζώς, σαν χάδι που αγγίζει τις ψυχές των παιδιών και συντελεί ώστε τα παιδιά να προσεγγίσουν άμεσα την κεντρική ιδέα των παραμυθιών αλλά και να μεταδοθούν εύκολα σε αυτά τα νοήματα και τα μηνύματα που αποσκοπεί να δώσει η συγγραφέας. Ενώ μακροπρόθεσμα είναι πολύ ωφέλιμο για  την υγιή ψυχοσωματική ανάπτυξη των παιδιών να δημιουργείται ένα ζεστό οικογενειακό κλίμα, με τα μικρότερα και μεγαλύτερα μέλη της οικογένειας συγκεντρωμένα, κάτι που έχει λείψει στις μέρες μας και η εικόνα των παιδιών που κρέμονται από τα χείλη του παππού και της γιαγιάς με τεντωμένα τα αυτιά τους τείνει να εξαλειφθεί.

16/01/2015

Λάσκαρης Π. Ζαράρης

Ποιητής, συγγραφέας, βιβλιοκριτικός