Oι βραχείες λίστες των κρατικών βραβείων παιδικού βιβλίου.

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1. Κοντολέων Μ. συγγραφέας, Δεληβοριά Μ. εικονογράφος , Στο νησί της Ροδιάς, εκδ. Ψυχογιός
2. Πατσαρός Κ. συγγραφέας, Γρίβας Β. εικονογράφος, Το κουτί, εκδ. Μεταίχμιο
3. Σερέφας Σ. συγγραφέας, Παπαδοπούλου Σ., εικονογράφος, Μήπως είμαι βλάκας; εκδ. Μεταίχμιο
4. Χαρίτος Κ. συγγραφέας , Σταματιάδη Ν. εικονογράφος , Το τραγούδι του ύπνου, εκδ. Μεταίχμιο

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΙΚΟΝΟΓΡΑΦΗΜΕΝΟΥ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1. Celia Chauffrey εικονογράφος, Παππά Ροδούλα συγγραφέας, Μια φορά κι έναν καιρό ένα κλουβί, εκδ. Νεφέλη
2. Ζαχαριά Π. εικονογράφος, Μιχαηλίδου Σ. συγγραφέας , Πολυξένη, εκδ. Παπαδόπουλος
3. Κατσίκα Μάρω, εικονογράφος και συγγραφέας, Το καραβάκι που ήθελε να ταξιδέψει ως την άκρη του κόσμου, εκδ. Καλειδοσκόπιο
4. Μελισσινού Μ. εικονογράφος , Πιπίνη Α. συγγραφέας, Το δικό τους ταξίδι, εκδ. Καλειδοσκόπιο
5. Μιμηλάκη Θ. εικονογράφος, Κουτσιαρής Β. συγγραφέας, Μη φοβάσαι Κοκκινοσκουφίτσα, εκδ. Κόκκινη κλωστή δεμένη
6. Σαμαρτζή Ι. εικονογράφος, Δαρλάση Α. συγγραφέας, Το παλιόπαιδο, εκδ. Πατάκη
7. Τουλιάτου Σ. εικονογράφος, Αγγέλου Α., Σίνη Ε. συγγραφείς, Πώς να κάνετε έναν ελέφαντα να χορέψει, εκδ. Παπαδόπουλος

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΕΦΗΒΙΚΟΥ – ΝΕΑΝΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

1. Κατσαμά Ε., Γορίλλας στο φεγγάρι, εκδ. Πατάκη
2. Παπαθεοδώρου Β., Το ημερολόγιο ενός δειλού, εκδ. Καστανιώτη
3. Πιπίνη Α., Η Αλίκη στην πόλη, εκδ. Πατάκη

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΒΙΒΛΙΟΥ ΓΝΩΣΕΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΑ

1. Αγγελίδου Μ., Ιστορίες που τις είπε το φως, εκδ. Μεταίχμιο
2. Ανδρεάδη Ε., Γίνε πράκτορας του πλανήτη, εκδ. Μεταίχμιο
3. Βαρουφάκης Γ., Μιλώντας στην κόρη μου για την οικονομία, εκδ. Πατάκη
4. Τσερόλας Π., Ο Προϊστορικός ζωγράφος (και ένα τερατάκι), εκδ. Κέδρος

Την Επιτροπή Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου αποτελούν:

Αλέξιος Κυριτσόπουλος του Νικολάου, Εικονογράφος , Πρόεδρος

Αναστασία Οικονομίδου του Στυλιανού, Επίκουρη Καθηγήτρια του Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης στην Προσχολική Ηλικία του Δημοκρίτειου Πανεπιστημίου Θράκης, Αντιπρόεδρος

Τασούλα Τσιλιμένη του Δημητρίου, Επίκουρη Καθηγήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, συγγραφέας , Μέλος

Γιώργος Θεοχάρης του Χαραλάμπους, Συγγραφέας, Μέλος

Νέαρχος Ντάσκας του Αποστόλου, Εικονογράφος, Μέλος

Ιωάννης Βασιλαράκης του Νικολάου, Κριτικός, Μέλος

Κατερίνα Δερματά του Ιωάννου, Κριτικός, Μέλος

Αγγελική Γιαννικοπούλου του Αναστασίου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Παιδικής Λογοτεχνίας του Τμήματος Εκπαίδευσης και Αγωγής στην Προσχολική Ηλικία του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, Μέλος

Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος του Ηλία, Επίκουρος Καθηγητής Δημιουργικής Γραφής και Νεοελληνικής Λογοτεχνίας του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας, Μέλος

ΕΚΘΕΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΓΙΑ ΤΑ ΚΡΑΤΙΚΑ ΒΡΑΒΕΙΑ ΠΑΙΔΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ 2015 (εκδόσεις 2014)
Η Επιτροπή Απονομής των Κρατικών Βραβείων Παιδικού Βιβλίου μαζί με τις βραχείες λίστες βιβλίων του 2014 εκθέτει τις απόψεις της σχετικά με τη λογοτεχνική παραγωγή του έτους 2014. Η εισαγωγική έκθεση προκύπτει τόσο από τη συνολική εκτίμηση των υπό κρίση βιβλίων όσο και από τα κριτήρια που έθεσε η Επιτροπή στην πρώτη συνεδρίασή της. Τα κριτήρια αυτά περιλαμβάνουν τη λογοτεχνική ποιότητα των παιδικών βιβλίων, σε επίπεδο γλώσσας, αφηγηματικών δομών και ύφους, την αισθητική ποιότητα, την πρωτοτυπία και την αφηγηματική ικανότητα των εικόνων τους, τη σχετικότητα των βιβλίων με την ηλικία των αναγνωστών στους οποίους απευθύνονται και τέλος την πρωτοτυπία των θεμάτων και των προσεγγίσεών τους.
Η Επιτροπή με βάση τα προαναφερθέντα κριτήρια μελέτησε όλα τα έργα που υποβλήθηκαν προς κρίση και μετά από συζητήσεις, αξιολογήσεις και γραπτές προτάσεις των μελών της κατέληξε στα συμπεράσματα και τις επιλογές της για τις βραχείες λίστες. Οι γενικές διαπιστώσεις της Επιτροπής είναι οι ακόλουθες:
Ο αριθμός των υποβληθέντων προς κρίση βιβλίων ήταν σημαντικά μικρότερος σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Ιδιαίτερα φτωχές από άποψη ποσοτική ήταν οι κατηγορίες του εφηβικού βιβλίου και των βιβλίων γνώσεων.
Ως προς τη θεματολογία τους, κυρίαρχο θέμα τόσο των παιδικών λογοτεχνικών βιβλίων όσο και των εφηβικών, αποτέλεσε το κοινωνικό πρόβλημα του σχολικού εκφοβισμού, φαινόμενο που απασχολεί με ιδιαίτερη ένταση τα τελευταία χρόνια την ελληνική κοινωνία. Σε μικρότερο βαθμό, επίσης, βιβλία άντλησαν τα θέματά τους από τη σύγχρονη κοινωνική και οικονομική πραγματικότητα (οικονομική κρίση, ανεργία).
Τα βιβλία γνώσεων, ως προς τη θεματολογία τους, κινήθηκαν κυρίως στα γνωστά και προσφιλή θέματα (αρχαιότητα, ιστορία, περιβάλλον, γνωριμία με τόπους και παραδόσεις της χώρας μας κ.ά.). Στην βιβλιοπαραγωγή του 2014 συναντούμε και βιβλία που απευθύνονται σε εφήβους για να μιλήσουν για την οικονομία και την επιστήμη.
Ως προς το λογοτεχνικό είδος των βιβλίων η εκδοτική παραγωγή παιδικού, εικονογραφημένου και εφηβικού βιβλίου του 2014 χαρακτηρίζεται από ποικιλία λογοτεχνικών πεζογραφικών ειδών (ρεαλιστικές ιστορίες, εικονογραφημένα βιβλία, παραμύθια, μυθιστόρημα). Η επιτροπή ωστόσο υπογραμμίζει εμφατικά πως η ποίηση είναι η μεγάλη απούσα, αλλά ταυτόχρονα καταγράφεται και η μη κατάθεση συλλογών διηγημάτων, οι οποίες θα ήταν αναμενόμενες κυρίως στην κατηγορία του εφηβικού λογοτεχνικού βιβλίου.
Η Επιτροπή, αφού διαπίστωσε τα παραπάνω, κατέληξε στις βραχείες λίστες που ανακοινώνονται μαζί με την κρίση των μελών της για κάθε κατηγορία βιβλίων.
Ο Πρόεδρος και τα μέλη της
Νοέμβριος 2016


Γενική αποτίμηση της ελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής παιδικού βιβλίου του 2014.
Αλέξης Κυριτσόπουλος
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Αυτό που οδηγεί στην επιλογή των βιβλίων είναι η ευθύνη απέναντι στους μικρούς και τους νέους αναγνώστες. Οι κατηγορίες παιδικού λογοτεχνικού και εικονογραφημένου παιδικού βιβλίου μπλέκονται εξαιτίας της έκτασης της εικονογράφησης και του μεγέθους του κειμένου. Είχαμε αξιόλογα κείμενα και εικονογραφήσεις πολλές φορές υψηλού επιπέδου. Οι ζωγραφιές ζωντανεύουν το κείμενο. Χάρη στην τεχνολογία μια καινούργια αισθητική βιβλίου ( εικονογραφημένου παιδικού και όχι μόνο ) έχει αναπτυχθεί. Έτσι αναδείχτηκαν συγγραφείς ευρηματικοί, ευαίσθητοι που μας έδωσαν λιγόλογα ή εκτενέστερα παραμύθια και στον χώρο του παιδικού βιβλίου ανταποκρίθηκαν καλλιεργημένοι και ταλαντούχοι εικονογράφοι που είναι απαραίτητοι για την εμφάνιση του βιβλίου. Το βάρος του κειμένου και της εικόνας δεν είναι πάντα προφανές. Σαν τα λόγια και τη μελωδία στα τραγούδια, την σκηνοθεσία και το σενάριο στο σινεμά. Με αυτή την προβληματική προσπαθήσαμε να είμαστε σωστοί και δίκαιοι απέναντι σε αυτούς τους εργάτες του παιδικού βιβλίου.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Λίγα βιβλία είχαμε σε αυτήν την κατηγορία. Στην βραχεία λίστα που συγκροτήθηκε από την επιτροπή περιλαμβάνονται τα καλύτερα εξ αυτών. Πρόκειται για βιβλία που αγγίζουν μεν τα ενδιαφέροντα των εφήβων αλλά μπορούν να διαβαστούν ευχάριστα και με ενδιαφέρον και από ενήλικες Τα όρια σ' αυτήν την κατηγορία είναι πράγματι δυσδιάκριτα.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Δεν είχαμε πολλά βιβλία σ' αυτήν την κατηγορία. Προσέξαμε ότι πολλά από αυτά συνεχίζουν την παράδοση της πληροφοριακής ενημέρωσης των παιδιών με φορτικό, και επιβλητικό τρόπο με αποτέλεσμα να κουράζουν και να απωθούν εντέλει τα μικρά παιδιά αντί να τα κερδίζουν στην γνώση. Τα τέσσερα βιβλία που επιλέξαμε ως τα καλύτερα, είναι βιβλία που στοχεύουν, μέσα από μυθοπλαστικές αφηγήσεις, να κερδίσουν το ενδιαφέρον των νεαρών αναγνωστών υποβάλλοντας και όχι επιβάλλοντας γνώσεις.
Αναστασία Οικονομίδου
Παιδικό Λογοτεχνικό βιβλίο
Στην βραχεία λίστα των παιδικών βιβλίων περιλήφθηκαν μετά από συζητήσεις και συμφωνία μεταξύ των μελών της Επιτροπής τέσσερα βιβλία εντυπωσιακά διαφορετικά μεταξύ τους. Πιστεύω ότι έτσι η λίστα περιλαμβάνει βιβλία αντιπροσωπευτικά διάφορων λογοτεχνικών ειδών, πράγμα που θεωρώ θετικό. Υπάρχει ένα έργο που μπορεί να θεωρηθεί ποιητικό, ένα άλλο που είναι χιουμοριστικό στα όρια της παρωδίας, ένα ακόμη που κλίνει προς τον ρεαλισμό ενώ ένα τελευταίο παρουσιάζει τα χαρακτηριστικά ενός παραμυθιού.
Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο
Τα βιβλία της βραχείας λίστας γι' αυτήν την κατηγορία βιβλίων επιλέχτηκαν ανάμεσα σε έναν μεγάλο αριθμό βιβλίων εικονογραφημένων μεν αλλά ανόμοιων μεταξύ τους. Έτσι καταλήξαμε σε μία λίστα βιβλίων τα οποία είναι πρώτα απ' όλα αισθητικά άρτια. Προφανώς τα στυλ των εικονογράφων διαφέρουν. Διαφέρουν επίσης οι σχέσεις που σε κάθε βιβλίο αναπτύσσονται μεταξύ κειμένου και εικόνων. Σε κάποια από τα βιβλία της λίστας το κείμενο καταλαμβάνει μεγαλύτερη έκταση και σε άλλα μικρότερη. Ωστόσο αυτό που φροντίσαμε να ισχύει απαρεγκλίτως ήταν η εικονογράφηση να παίζει έναν κύριο και ενεργητικό ρόλο στην αφήγηση της ιστορίας .
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Η βραχεία λίστα των εφηβικών είναι βραχεία πράγματι διότι ο αριθμός των μυθιστορημάτων που υποβλήθηκαν προς κρίση ήταν μικρός. Έτσι τα καλά μυθιστορήματα ήταν σχετικά εύκολο να διακριθούν. Πρόκειται για δύο έργα που ανήκουν στο ρεαλιστικό και κοινωνικό μυθιστόρημα, ενώ ένα ακόμη έργο ανήκει , και αυτό είναι πρωτότυπο, στο είδος του μαγικού ρεαλισμού όπου πραγματικότητα και φαντασία μπλέκονται μ' ένα γοητευτικό τρόπο.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Το κύριο στοιχείο που καθόρισε τις επιλογές μας στα βιβλία γνώσεων, πέρα βέβαια από την συνολική ποιότητα του υλικού τους, ήταν η μυθοπλαστική τους διάσταση. Τα βιβλία που εντέλει επιλέχτηκαν για την βραχεία λίστα είναι βιβλία που, ενώ αναφέρονται σε διαφορετικές περιοχές γνώσεων, συγκλίνουν στην διάθεσή τους να κερδίσουν το ενδιαφέρον των νεαρών αναγνωστών μέσα από γοητευτικούς τρόπους αφήγησης η οποία διαχέει πληροφορίες χωρίς αυτό να είναι έκδηλο ή φορτικό.
Τασούλα Τσιλιμένη
Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο
Η εκδοτική παραγωγή επικεντρώνει στο είδος αυτό και σε συγκεκριμένα τυποεκδοτικά χαρακτηριστικά που αδικεί ενίοτε το βιβλίο. Υπολογίσιμος αριθμός βιβλίων υποβλήθηκαν με θεματολογία στείρου μιμητισμού των σύγχρονων κοινωνικών προβλημάτων, που δεν προάγουν την κριτική ικανότητα των παιδιών, αλλά υποδεικνύουν και αντιγράφουν συγκεκριμένες παιδαγωγικές θέσεις οι οποίες υποβαθμίζουν τη λογοτεχνικότητα. Αυτό αφενός έχει ως αποτέλεσμα τα βιβλία αυτά να δημιουργούν ένα συγγραφικό πρότυπο για μελλοντικούς δημιουργούς άχρωμο και αδιάφορο, αφετέρου να μην προάγουν τις βιβλιοφιλικές συμπεριφορές των παιδιών αναγνωστών.
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Υποβλήθηκε αξιοσημείωτος αριθμός βιβλίων για το 2014. Δυστυχώς ήταν λίγα εκείνα τα οποία κόμισαν ένα νέο ύφος σε κείμενο και εικονογράφηση ώστε να ανοίξουν τους ορίζοντες των αναγνωστών όσον αφορά στις αναγνωστικές τους εμπειρίες. Πολλά από αυτά αναπαράγουν την εικονογραφική ακαλαισθησία και την επίπεδη αφηγηματική ροή των γεγονότων, χωρίς αξιώσεις ιδιαίτερες και κάποια δείχνουν να υποβιβάζουν και την αντιληπτική ικανότητα των μικρών αναγνωστών.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Είναι η κατηγορία με τις λιγότερες υποβληθείσες προτάσεις. Το εφηβικό βιβλίο δεν ανανεώθηκε σε περιεχόμενο και μορφή, η θεματολογία αρκετά συχνά δεν είναι κοντά στα ενδιαφέροντα και ηλικιακά χαρακτηριστικά των έφηβων αναγνωστών
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Στην κατηγορία αυτή υποβλήθηκε περιορισμένος αριθμός βιβλίων είτε με τη μορφή του αυστηρά πληροφοριακού βιβλίου γνώσεων είτε με τη μορφή του αφηγηματικού κειμένου. Κατά τη γνώμη μου το σκηνικό σχεδιασμού του είδους αυτού παραμένει απαράλλαχτο με των προηγούμενων ετών, χωρίς ιδιαίτερες καινοτομίες και νέες ιδέες.
Αγγελική Γιαννικοπούλου
Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο
Τα βιβλία της κατηγορίας του Παιδικού Λογοτεχνικού καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα ειδών αλλά και ηλικιών, αφού απευθύνονται τόσο σε μικρότερα όσο και μεγαλύτερα παιδιά. Αναφορικά με τη θεματική τους, είναι εμφανές ότι πλάι στα παραδοσιακά θέματα, π.χ. δυσκολίες ύπνου, προστίθενται όλο και περισσότερο ζητήματα ετερότητας, π.χ. 'διαφορετικά' παιδιά, αλλά και το ιδιαίτερα 'δημοφιλές' θέμα του σχολικού εκφοβισμού. Για μια ακόμη φορά η λογοτεχνία για παιδιά αποδεικνύει ότι έχει πολύ ισχυρά αντανακλαστικά σε θέματα επικαιρότητας, κάτι που δεν είναι απαραιτήτως θετικό και μάλλον οφείλεται στην έντονη παιδαγωγική της διάσταση.
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Η κατηγορία του Εικονογραφημένου Παιδικού Βιβλίου απεδείχθη ξανά ιδιαιτέρως πολυπληθής, αφού πάλι αριθμεί περισσότερες συμμετοχές από κάθε άλλη. Σε αυτό φαίνεται να συντελεί και η άποψη ότι το εικονογραφημένο παιδικό είναι ένα εύκολο είδος αφού απευθύνεται σε πολύ μικρά παιδάκια. Γι' αυτό και ένα μεγάλο μέρος της βιβλιοπαραγωγής διακρίνεται για τη χαμηλή του ποιότητα τόσο σε επίπεδο ιστορίας όσο και εικονογράφησης. Από την άλλη, αρκετά εικονογραφημένα βιβλία καταφέρνουν να διηγούνται μια ιστορία όχι μόνο με τις λέξεις αλλά και με τις εικόνες (εικονοκείμενα), άπτονται πλήθος θεμάτων, ακόμη και των λιγότερο 'βολικών', π.χ. θάνατος, παιδική εγκληματικότητα, απευθύνονται στο σύγχρονο παιδί, και δεν διστάζουν να επαναδιηγηθούν τις παλιές αγαπημένες ιστορίες ιδωμένες μέσα από μια νέα ματιά.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Το Εφηβικό-Νεανικό Βιβλίο απεδείχθη μια κατηγορία με μάλλον περιορισμένες συμμετοχές, ίσως και εξαιτίας του γεγονότος ότι απευθύνεται σε 'απείθαρχο' κοινό, το οποίο, και λόγω αντικειμενικών συνθηκών, διαβάζει λιγότερο από άλλες ηλικίες. Παρόλα αυτά είναι ενθαρρυντικό ότι το Εφηβικό-Νεανικό Βιβλίο τολμά να πειραματίζεται με διάφορα είδη και να δίνει ορισμένα, έστω και ελάχιστα, αξιόλογα βιβλία.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Στο Βιβλίο Γνώσεων για Παιδιά συνήθως κατατίθενται λιγότερα βιβλία από κάθε άλλη κατηγορία. Είναι όμως παρήγορο ότι εκπροσωπείται από πολλά διαφορετικά είδη κειμένων, αν και έχουν σχεδόν εκμηδενιστεί τα 'καθαρώς' πληροφοριακά βιβλία γνώσεων. Είναι σαφές ότι τα αφηγηματικά κείμενα γνώσεων είναι πολύ περισσότερα και απευθύνονται όχι μόνο στις μικρές ηλικίες αλλά και πολύ μεγαλύτερα παιδιά.
Τριαντάφυλλος Κωτόπουλος
Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο
Στην κατηγορία «Παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο» η εκδοτική παραγωγή για το 2014 συγκέντρωσε μία σειρά αξιόλογων βιβλίων. Συνολικά κατατέθηκαν υπό κρίση μυθιστορήματα, κείμενα μικρής φόρμας –μικρές ιστορίες – και σύγχρονες παραμυθικές αφηγήσεις. Στα δύο τελευταία αυτά είδη προσέχθηκε η ιδιαίτερη σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του κειμένου και της δεύτερης, ειδικής, «γραφής» της εικονογράφησης. Πρέπει όμως εμφατικά να διευκρινιστεί πως η προσωπική μου γνώμη δεν επηρεάστηκε αποκλειστικά από τη δημιουργική αυτή συνομιλία.
Καθοριστικά στοιχεία ήταν η λογοτεχνικότητα των έργων, η οποία διασφαλίζει την απαιτούμενη αισθητική πληρότητα και καταξίωσή τους, η κατάλληλη θεματολογία, ανάλογα με την ηλικία των παιδιών στα οποία απευθύνεται και η έλλειψη ηθικοδιδακτισμού. Τα παραπάνω εξειδικεύτηκαν στον τρόπο διαχείρισης και ανάπτυξης των χαρακτήρων, του σκηνικού και της πλοκής από τον κάθε συγγραφέα. Δόθηκε επίσης μεγάλη βαρύτητα στις αφηγηματικές τεχνικές του, ενώ επισημάνθηκαν οι νεωτερικές και μετανεωτερικές επιδράσεις του σύγχρονου πολιτισμικού γίγνεσθαι στα υπό εξέταση έργα. Διακειμενικές αναφορές δηλαδή και υπονόμευση μίας στέρεης και αδιασάλευτης συμπαντικής πραγματικότητας.
Να επισημανθεί πως η κατάθεση λιγότερων έργων μεγάλης φόρμας, μυθιστορήματα, είναι άνιση σε σχέση με αυτά των μικρών ιστοριών. Τα διηγήματα απουσιάζουν και πάλι. Αυξάνεται η παραγωγή έργων με θεματικές που αφορούν σύγχρονα προβλήματα βιοηθικής και οικολογίας, ενώ όσα αναφέρονται σε πολυπολιτισμικούς προβληματισμούς επιχειρούν την ανάδειξη μιας παιδικής ηλικίας που δυνητικά μπορεί να λειτουργήσει ως καταγγελτική δύναμη στον καθωσπρεπισμό και τη συντηρητική, οριακά στερεοτυπική, οπτική των ενηλίκων. Το παιδί προβάλλεται ως συνδιαμορφωτής μιας καλύτερης κοινωνικής πραγματικότητας και η γνώμη του αποκτά βαρύνουσα σημασία. Αυτό γίνεται εύκολα αντιληπτό από τον ρόλο και τις λειτουργίες που αναλαμβάνουν να επιτελέσουν οι παιδικοί ήρωες των βιβλίων.
Τέλος, είναι φανερό ότι το χιούμορ κερδίζει όλο και περισσότερο τους συγγραφείς που το εντάσσουν ως υφολογικό στοιχείο των έργων τους με περισσότερες πλευρές τους από τα παλαιότερα χρόνια. Δηλαδή όχι πλέον μόνο καταστασιακό, αλλά και λεκτικό με λεπτές αποχρώσεις ειρωνείας και ενίοτε αυτοσαρκασμού. Το γεγονός αυτό συμβάλλει σε μία ενεργητικότερη αναγνωστική πρόσληψη και σε μία απολαυστικότερη λογοτεχνική ανάγνωση από μέρους των μικρότερων αναγνωστών.
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Η εκδοτική παραγωγή εικονογραφημένων βιβλίων για το έτος 2014 αποδεικνύει πως η εικονογράφηση απασχολεί όλο και περισσότερο αλλά και με σοβαρότερο τρόπο τους εκδοτικούς οίκους και τους δημιουργούς του λόγου, στο βαθμό φυσικά που λαμβάνεται υπόψη η γνώμη των τελευταίων.
Η συγκεκριμένη κατηγορία επιχειρεί να καλύψει μία ευρεία γκάμα βιβλίων (illustrated, picture books κ.τ.λ.) που διαφοροποιούνται αισθητά μεταξύ τους ως προς τη μορφή, το περιεχόμενο αλλά και τη στόχευση στον αναγνώστη. Το θέμα από μόνο του δυσχεραίνει την ομαδοποίηση και τη συγκριτική συνεξέταση των βιβλίων αυτών. Σε ορισμένες περιπτώσεις το κείμενο ήταν εξαιρετικό, ενώ η εικονογράφηση χώλαινε. Σε άλλες παρατηρήθηκε ακριβώς το αντίθετο. Καταγράφηκαν πάντως και διακρίθηκαν αρκετά βιβλία που και ως υλικό σώμα και ως μορφή αλλά και ως περιεχόμενο μας γεμίζουν αισιοδοξία. Η πρωτοτυπία που κομίζουν και οι τεχνικές που χρησιμοποιούν επιτυγχάνουν μία υψηλού επιπέδου συνομιλία κειμένου και εικόνας. Η νέα γενιά των Ελλήνων εικονογράφων μαζί με αρκετούς εξαιρετικού επιπέδου παλαιότερους αποτελούν τα πιο σοβαρά εχέγγυα για μία καλύτερη συνέχεια.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Η κατηγορία του Εφηβικού – Νεανικού βιβλίου απαρτίζεται από βιβλία που απευθύνονται σε αναγνώστες που αρχίζουν να απαιτούν ειδικότερες αφηγηματικές τεχνικές, να αρέσκονται σε ιδιολέκτους που προσιδιάζουν περισσότερο στη συγχρονία που βιώνουν, επιθυμούν τη χρήση διακειμένων και μπορούν να διαπραγματευτούν συνθετότερα φιλοσοφικά ζητήματα. Τη χρονιά του 2014 οι συγγραφείς που ασχολήθηκαν με το Εφηβικό – Νεανικό βιβλίο δείχνει να ενστερνίζονται σε μεγαλύτερο βαθμό τα διαφοροποιητικά στοιχεία του είδους από την Παιδική όσο και την «Ενήλικη» Λογοτεχνία. Υιοθετούν συχνότερα στην αφήγηση την οπτική γωνία των εφήβων, ενώ η πλοκή των έργων τους οδηγεί τον αναγνώστη σε ωρίμανση μέσα από μία ποικιλία θεματολογικών επιλογών: το άγχος και τα συμπαρομαρτούντα σε επίπεδο ψυχικής υγείας της οικονομικής κρίσης, οι προβληματικές συνθήκες διαβίωσης -κυρίως στις μεγαλουπόλεις, οι σχέσεις μεταξύ των δύο φύλων, η ενσωμάτωση της τεχνολογίας στην καθημερινότητά μας με ό,τι αυτό συνεπιφέρει, η βία και η τρομοκρατία σε κάθε εκδοχή της.
Οι δημιουργοί θέτουν στον έφηβο ζητήματα με πιο ευθύ τρόπο και τον φέρνουν αντιμέτωπο τόσο με την κοινωνική αναλγησία όσο και με την προσωπική ευθύνη του καθενός στα μεγάλη ιδεολογικά και ηθικά προβλήματα της εποχής μας. Κι ενώ παλαιότερα μας έλειπαν οι ρηξικέλευθες προσεγγίσεις των Ελλήνων δημιουργών, σε αντίθεση με τους ξένους συγγραφείς, είναι φανερό ότι εγκαταλείπεται σταδιακά η τάση συμμόρφωσης για το κοινωνικά αποδεκτό. Η πραγματικότητα δεν αναπαρίσταται πλέον λειασμένη και στρογγυλοποιημένη και σίγουρα δεν θυμίζει σε τίποτα της ηθικοδιδακτικές πρακτικές όχι και τόσο παλαιότερων εποχών. Να επισημανθεί ότι κερδίζει έδαφος η κατάθεση έργων στην κατηγορία αυτή που δεν φοβάται το μεγάλο μέγεθος μιας και ακριβώς εξαιτίας του ο δημιουργός έχει έναν ευρύτερο «χώρο» για να στήσει τη μυθοπλασία και να σμιλέψει τον χαρακτήρα των ηρώων του. Το προνομιακό πεδίο του Εφηβικού – Νεανικού βιβλίου αρχίζει να αποκτά μία ουσιαστική υπόσταση.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Η κατηγορία των βιβλίων Γνώσεων παρουσιάζει εγγενείς ιδιαιτερότητες, καθώς βασικός τους στόχος είναι η απόκτηση συγκεκριμένων –κάθε φορά – γνώσεων. Και μάλιστα γνώσεων που θα πρέπει να αφομοιωθούν με ταχύτητα, σαφήνεια, αλλά ταυτόχρονα και τον νόμο της ήσσονος προσπάθειας από τη μεριά των μικρότερων αναγνωστών. Οι συγγραφείς καλούνται να αποδείξουν τη λογοτεχνική τους αξία, γεγονός που αποδεικνύεται ενίοτε πολύ δύσκολο εγχείρημα. Τα βιβλία Γνώσεων εμπίπτουν στην κατηγορία των αναγνωσμάτων όπου η παιδαγωγική στόχευση συχνά δημιουργεί εμπόδια σε μία καθαρά λογοτεχνική ανάπτυξη του κειμένου. Η επιλογή της λέξης, της φράσης, του αφηγητή, των χειρισμών του αφηγηματικού χρόνου, της οργάνωσης του σκηνικού υπηρετούν την απόκτηση γνώσεων.
Στη χρονιά του 2014 διακρίνουμε θετικά βήματα απομάκρυνσης από μία στείρα και φορμαλιστική διαδικασία την ένταξη των δομικών λογοτεχνικών στοιχείων, τα οποία προωθούν τόσο τη φιλαναγνωσία όσο και τη μύηση σε μία ουσιαστικότερη λογοτεχνική ανάγνωση των παιδιών. Οι επιστημονικές και ιστορικές γνώσεις, αλλά και η έμμεση ή άμεση επαφή με κοινωνικοπολιτικά ζητήματα της εποχής μας εντάσσονται ικανοποιητικά στη μυθοπλασία και το περιεχόμενό τους προσεγγίζεται χωρίς ουσιαστικές δυσχέρειες από τους αναγνώστες. Η μετάδοση των συγκεκριμένων γνώσεων διέπονται από ακρίβεια και οργάνωση αλλά και μεγάλο βαθμό αντικειμενικότητας ακριβώς μέσω και χάριν του λογοτεχνικού χαρακτήρα της παιδαγωγικής προσέγγισης που χρησιμοποιείται ως όχημα από τους συγγραφείς των βιβλίων Γνώσεων του 2014 και τις καθιστά πιο ενδιαφέρουσες και ελκυστικές.
Γιώργος Χ. Θεοχάρης
Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο
Αρκετοί τίτλοι υποβλήθηκαν που κατά κύριο λόγο συγκροτούνταν από κείμενο με ελάχιστες εικόνες και πολλοί περισσότεροι είχαν την εικόνα υποστηρικτική του κειμένου. Απουσιάζει και πάλι το διήγημα καθώς και η ποίηση –γενικότερα σε καμιάν ενότητα από τις τέσσερις της κατάταξης των βιβλίων δεν αναμετριούνται οι συγγραφείς με τον ποιητικό λόγο. Σε σημαντικό αριθμό βιβλίων μηρυκάζονται κοινωνικά προβλήματα, με τρόπο που δεν ελευθερώνει την κρίση των μικρών αναγνωστών, αλλά διδάσκει με τεντωμένο τον δείκτη. Υπήρξαν ωστόσο και βιβλία ενδιαφέροντα και ως προς την θεματική και ως προς την αφηγηματική δομή και ροή.
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Σημαντικός αριθμός βιβλίων υποβλήθηκε για το 2014. Τα εικονογραφημένα με σκληρό εξώφυλλο και μεγάλο σχήμα υπήρξαν αρκετά και καλαίσθητα. Η σύζευξη κειμένου και εικόνας σε ελάχιστες περιπτώσεις ήταν αρμονική. Σε αρκετούς τίτλους παρατηρήθηκε το φαινόμενο να είναι αξιανάγνωστο το περιεχόμενο ως κείμενο και ως εικόνα αλλά το εξώφυλλο να υπολείπεται κραυγαλέα και να είναι ακαλαίσθητα σχεδιασμένο. Ελάχιστα ξεχώρισαν για την αφηγηματική τους πρωτοτυπία και την σπιρτάδα στη ροή της εκδίπλωσης του μύθου.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Πολύ μικρός αριθμός βιβλίων υποβλήθηκε σ' αυτή την κατηγορία. Θεματικά υπάρχει ποικιλία αξιοπρόσεκτη. Μυθοπλαστικά εκτείνονται από τον χώρο της φαντασιακής λογοτεχνίας έως τα κοινωνικά και οικολογικά προβλήματα των καιρών μας. Παρ' ό,τι έχουμε σκιαγράφηση θετικών ηρώων, οι αφηγηματικοί τρόποι, στις πιο πολλές περιπτώσεις, δεν είναι ελκυστικοί για τους εφήβους αναγνώστες.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Μικρός ήταν ο αριθμός των βιβλίων που υποβλήθηκαν σ' αυτή την κατηγορία. Κάποια βιβλία διακρίνονται για την λογοτεχνικότητα που ντύνει την παροχή γνώσεων με γλαφυρότητα κι έτσι διευκολύνεται ο νεαρός αναγνώστης να σταθεί στο κείμενο και να παρακινηθεί να ψάξει και μετά το κλείσιμο του οπισθόφυλλου. Κάποια άλλα ωστόσο δεν αποτελούν παρά παράθεση στείρας γνώσης με τρόπο αντιπαιδαγωγικά δοσμένης έτσι που να μοιάζουν με εγχειρίδια διδακτικής.
Νέαρχος Ντάσκας
Παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο
Σε αυτήν την κατηγορία υπήρχαν βιβλία με ωραία θεματολογία. Κάποια θέματα αφορούσαν τη διαφορετικότητα, το οικογενειακό περιβάλλον, αναφορές στο παρελθόν και την ιστορία. Ορισμένα καταγράφηκαν με όμορφο τρόπο και ιδιαίτερο άλλες φορές από τη μεριά της εικονογράφησης και άλλες από το λογοτεχνικό ύφος. Υπήρχαν όμως και προτάσεις που προσέγγιζαν το θέμα με προφανή τρόπο ενώ θα μπορούσαν να είναι πιο ευρηματικές.
Εικονογραφημένο παιδικό βιβλίο
Μεγάλη ποικιλία σε αυτήν την κατηγορία. Κάποιες ιδέες φρέσκιες και σύγχρονες. Με μοντέρνα ματιά στην εικονογράφηση. Διαχρονικά θέματα που αφορούν το οικογενειακό περιβάλλον, την καθημερινότητα, τη μοναχικότητα. Κάποια παντρεύονται αρμονικά με την εικονογράφηση και άλλα πάλι όχι. Η τυπογραφία παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στη συνολική εικόνα του βιβλίου, στην ροή της αφηγηματικότητας και της κατανόησης συνολικά. Ανάμεσα σε άλλα υπήρξαν άρτια βιβλία λογοτεχνικά και εικονογραφικά .
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Σε αυτήν την κατηγορία συμπεριλήφθηκαν βιβλία με ποικιλία θεματολογίας. Ωστόσο ξεχώρισαν θεματολογίες που έχουν να κάνουν με τη σημερινή κοινωνική κατάσταση. Ξενοφοβία, ρατσισμός, περιβάλλον, bulling. Η πρωτοτυπία, και το υψηλό επίπεδο λογοτεχνικότητας ήταν κάποια από τα χαρακτηριστικά που δεν έλειπαν από την φετινή εκδοτική παραγωγή. Κάποιες ιδέες ήταν δοσμένες με προφανή τρόπο σε αντίθεση με άλλες όπου περνούσαν το μήνυμα άμεσα, ταυτόχρονα όμως χωρίς να το επιδεικνύουν.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Αυτή η κατηγορία έχει την ιδιαιτερότητα ότι οφείλει να έχει εκπαιδευτικό χαρακτήρα χωρίς να κουράζει τον αναγνώστη ή να θέλει να του επιβάλλει τη γνώση. Είχαμε περιορισμένη συμμετοχή αλλά κάποιες ενδιαφέρουσες προτάσεις.
Κατερίνα Δερματά
Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο
Στην κατηγορία «Παιδικό λογοτεχνικό βιβλίο» εξετάστηκε ένας μεγάλος αριθμός βιβλίων, διαφορετικών μεταξύ τους (μικρές ιστορίες, παραμύθια, εκτενή αφηγήματα). Η αισθητική του λόγου (γλώσσα, αφηγηματικές τεχνικές, ύφος) και το περιεχόμενο (πρωτοτυπία θέματος, οπτική γωνία κ.α.) αποτέλεσαν τα βασικά κριτήρια επιλογής. Τα βιβλία που διακρίθηκαν είναι μικρές ή εκτενείς ιστορίες, που αναφέρονται σε ψυχοκοινωνικά ζητήματα (π.χ. σχολικός εκφοβισμός) μέσα από εντελώς διαφορετική μεταξύ τους οπτική γωνία και ύφος, είτε διακρίνονται για την αισθητική της γλώσσας και την αφηγηματική τους τεχνική, την μουσικότητα και την ατμόσφαιρα που δημιουργούν.
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Στην κατηγορία «Εικονογραφημένο βιβλίο» εξετάστηκε συνολικά ένας μεγάλος αριθμός έργων. Στην βραχεία λίστα περιλαμβάνονται βιβλία με διαφορετικά χαρακτηριστικά ως προς την θεματολογία (κοινωνικά ζητήματα, οικογενειακές σχέσεις, αναζήτηση ταυτότητας, κ.α.) την ηλικιακή ομάδα στην οποία απευθύνονται (μικρά ή και μεγαλύτερα παιδιά), τον τρόπο με τον οποίο συνομιλούν μεταξύ τους λεκτική και οπτική τροπικότητα, το είδος, το ύφος και την τεχνική της εικονογράφησης (παιγνιώδης, υποβλητική, ονειρική, αφαιρετική), διαμορφώνοντας μια ενδιαφέρουσα βραχεία λίστα που χαρακτηρίζεται από ποικιλία.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Τα θέματα που απασχόλησαν την εφηβική λογοτεχνία τη χρονιά αυτή - όπως και τις άλλες κατηγορίες - ήταν ψυχοκοινωνικά θέματα όπως ο σχολικός εκφοβισμός, οι οικογενειακές και κοινωνικές σχέσεις, η αναζήτηση της ταυτότητας του εφήβου την εποχή της κρίσης, η καταστροφή του περιβάλλοντος κ.α. Τα βιβλία της βραχείας λίστας πραγματεύονται το καθένα με το δικό του - εντελώς ιδιαίτερο τρόπο - θέματα ταυτότητας, κοινωνικών και οικογενειακών σχέσεων. Αξιοποιούν άλλοτε μια γρήγορη σε ρυθμό αλλά ιδιαίτερα διεισδυτική ματιά στην ψυχοσύνθεση και τις αγωνίες του εφήβου, άλλοτε αφηγήσεις κάπου ανάμεσα στο πραγματικό και το μαγικό, ή εναλλάξ αφηγήσεις των πρωταγωνιστών τους, για να καταγράψουν την κοινωνική πραγματικότητα και να μιλήσουν στον έφηβο αναγνώστη για θέματα που τον αφορούν άμεσα.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Είτε αμιγώς πληροφοριακά, είτε μυθοπλαστικά αφηγηματικού τύπου πληροφοριακά, είτε μεικτά, τα προσεγμένα βιβλία γνώσεων για παιδιά και νέους χαρακτηρίζονται για την επιστημονική τους εγκυρότητα, την παιδαγωγική τους καταλληλότητα και την ποιότητα αναφορικά με την εικονογράφηση, τα οργανωτικά και οπτικά τους χαρακτηριστικά. Αναφορικά με τα βιβλία της φετινής βραχείας λίστας, τα θέματα που πραγματεύονται είναι, όπως συχνά συμβαίνει σε αυτή την κατηγορία βιβλίων, εμπνευσμένα από την αρχαία Ελλάδα, τη μυθολογία και την προϊστορία, θέματα που αφορούν στο περιβάλλον και βιβλία που απευθύνονται σε εφήβους για να μιλήσουν με τρόπο εύληπτο για την οικονομία, αντιπροσωπευτικά των θεμάτων και των τάσεων της κατηγορίας. Στην βραχεία λίστα, ωστόσο, δεν αντιπροσωπεύονται πιο σύγχρονες τάσεις, δηλαδή τα βιβλίων γνώσεων εκείνα που αναφέρονται σε σημαντικά ψυχοκοινωνικά ζητήματα, αντανακλώντας τις ανησυχίες της κοινωνίας, τα οποία αναδεικνύουν την σημαντική συμβολή της λογοτεχνίας στην κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών.
Ιωάννης Βασιλαράκης
Παιδικό Λογοτεχνικό Βιβλίο
Το υποκείμενο της γραφής ατενίζεται και μέσα στο πρωτοπρόσωπο παρελθόν ενός κάποτε παιδιού και στο ευχάριστο ή σκληρό παρόν των συμβιωμάτων και αναμνήσεων ενός ενήλικου, που καθρεφτίζεται ή διαβάζεται στα ανήσυχα μάτια κάποιου παιδιού. Σε κάθε περίπτωση, ο άλλος/παιδί μιλά μια κάποια δική του γλώσσα που ανιχνεύει αμεσότητες καθημερινότητας ή φαντασιακά θραύσματα μνήμης ονειρικών καταστάσεων. Σε κάθε περίπτωση η πραγματικότητα της ζωής δεν απομακρύνεται από τον ρεαλιστικό περίγυρο μιας αμεσότητας προβλημάτων που αναμένουν μια αποδεκτή λύση πέρα πάντως από στενά περιθώρια επιλογών ύπαρξης. Προέχει (κι εδώ) η αναζήτηση μιας ομορφιάς της ζωής.
Εικονογραφημένο Παιδικό Βιβλίο
Σε αυτή την κατηγορία επιβεβαιώνεται εν πολλοίς η ευρύτερη ενότητα παιδικής/νεανικής και της λογοτεχνίας για ενηλίκους, με κύρια γέφυρα τον μύθο-παραμύθι και την ποιητικότητα η οποία ούτως ή άλλως στηρίζει και ανεβάζει τα όποια αξιακά στοιχεία κατακύρωσης ή υπέρβασης των γνωστικών δεδομένων, π.χ. κάποιος στίχος του Λέρμοντοφ ή του Κάφκα, γίνεται εφαλτήριο αφηγηματικών και ζωγραφικών ευρημάτων, προς την κατεύθυνση αυτού που λέμε πολύτεχνη και μοντερνίζουσα έκφραση. Επιχειρείται επίσης και ένας μεταγλωσσικός πειραματισμός ονομάτων/λέξεων ( όπως π.χ. Πολυξένη) πάνω σε κοινωνικές εκφάνσεις του μαθητικού φολκλόρ.
Εφηβικό – Νεανικό Βιβλίο
Συχνά η ψυχογραφία, σε αποκαλυπτική πρωτοπρόσωπη διατύπωση, αποκαλύπτει εσώτερες αναταράξεις όπου το ατομικό βίωμα μπορεί να παραπέμπει σε απόκρυφες αναπτύξεις γενικότερων, πέραν των κλινικών φαινομένων, που κατεξοχήν η λογοτεχνία αναδεικνύει με δυνατότητες απελευθέρωσης (« ωθώντας το ιδιαίτερο ως το τέρμα, είναι που φτάνει κανείς στο γενικό», έγραφε ο Blanchot). Αφετέρου, ο παραμυθικός λόγος μπορεί να καλύπτει σε μια εντελώς σύγχρονη γραφή, εικόνες όπου π.χ. η έννοια της πόλης μας επιτρέπει ( με πρόδρομο τον Baudelaire) να την εντάξουμε σε σκηνοθεσίες γραφής, που άλλοτε αναλάμβαναν να καλύψουν παραδομένες εξαρτήσεις κλασικής τεχνικής.
Βιβλίο Γνώσεων για παιδιά
Προϊστορία, Ιστορία, Οικονομία: Γνωστικοί χώροι που ίσως δεν προσφέρονται, αρχικά τουλάχιστον, ως αντικείμενα αυστηρώς σχολικής μάθησης. Είναι εδώ που κατεξοχήν η λογοτεχνία αναλαμβάνει να προσφέρει και τη δυνατότητα δικαίωσης της ύπαρξής της, πέρα από γνωσιακά δεδομένα μάθησης.